wczasy, wakacje, urlop
31 May 2011r.
Nazwa Władysławowo - na określenie części tere nu dziś zajmowanego - pojawiła się.po raz pierwszy w 1 938 r. i odnosiła się wyłącznie do nowo powstałego portu. Nawiązywała zaś do nazwy fortu wojennego Władysława IV - Władysławowa, który istniał XVII w. pomiędzy Chałupami a Kuźnicą na Mierze Helskiej. Projektantem i kierownikiem budowy fort był inżynier królewski Jan Pleitner. On pierwszy wysunął pomysł budowy portu gdyńskiego w obecnym miejscu. Twierdza Władysławowo była, jak na ow . czasy, budowlą potężną. Miała 300 m długości 1 50 m szerokości. Broniły jej fosy, dębowa palisad, i bastiony. Posiadała silną artylerię. Przystań był, przygotowana na przyjęcie 10 okrętów wojennych Król Władysław osobiście wizytował i badał stan fortyfikacji Jednak ówczesna szlachta nie rozumiał, znaczenia morza dla Polski. Dalekosiężne plany król. nigdy nie zostały zrealizowane. W latach 1641 -1 643 okręty sprzedano, a sejm polecił ściągnąć załogę z szańców, co było początkiem ich zniszczenia Władysławowo zburzono na przełomie lat 1643 -1 644. Pozostał po nim ślad na starych mapach: mapie Zatoki Puckiej Pufendorfa („De rebus a Caro-lo Gustavo") sporządzonej w 1 655 r., a także na mapie J.A.B. Rizziego Zannoniego („Carte de la Polog-ne") z 1 722 r., choć już wtedy fort nie istniał. Najstarsze udokumentowane ślady człowieka na omawianym terenie pochodzą z neolitu (4200-1700 r. p.n.e.). Osadę z tego okresu odkryto przypadkowo w latach międzywojennych. Natrafiono także na ślady z wczesnej epoki żelaza (650-550 r. p.n.e.) oraz z wczesnego średniowiecza (570-1 300 r. n.e.). W 1 877 r. na pograniczu Wielkiej Wsi i Swarzewa dokonano przypadkowego odkrycia rozległego cmentarzyska stu grobów skrzynkowych z wczesnej epoki żelaza. Z epoką tą wiąże się kultura wschodniopomorska, w której kręgu występują groby skrzynkowe oraz popielnice twarzowe. W przeważającej liczbie były to groby pojedyncze, lecz zdarzały się także z 3 popielnicami. Były one bogato wyposażone. Oprócz wyrobów ceramicznych znaleziono brązowy diadem, bransolety, szklane i bursztynowe paciorki, szpile, a także amulet z kła dzikiego zwierzęcia. Popielnice twarzowe miały plastycznie wykształcone nosy, oczy, brwi, usta i uszy. Niektóre posiadały otwory. Podobny grób odkryto w Hallerowie w 1913 r. W 1932 r. znaleziono skarb z epoki brązu (1700-650 r. p.n;e.): dwa miecze i siekierkę. Badania w 1980 r. rozszerzyły znaleziska dodatkowo na okres średniowiecza. Dzisiejsze Władysławowo - jako wydzielona z miasta jednostka osadnicza - składa się z kilku części, które dają się wyodrębnić historycznie i urbanistycznie. Są to: dawna wieś rybacka Wielka Wieś nad Zatoką Pucką, rolnicza wieś Cetniewo oraz Poczernino; ponadto: część przyportowa, która dała współczesną nazwę i nadmorska - dawne kąpielisko Hallerowo. Prześledźmy na przestrzeni dziejów, w jaki sposób doszło do ich połączenia i powstania dzisiejszej miejscowości Władysławowo z jednej strony i organizmu miejskiego o tej samej nazwie od Chałup po Karwię z drugiej strony. Początek dała Wielka Wieś. Nazwa ta - Welga Wies - zachowała się do dziś w języku okolicznych Kaszubów na określenie "jednostki osadniczej" Władysławowo. Podobną postać ma pierwszy historyczny zapis - Vela Ves - z 1 284 r. Najstarszą historycznie część Władysławowa nad Zatoką Pucką miejscowa ludność zwie "Szotland". Wróćmy do pierwszego zapisu historycznego. Otc książę Mściwuj (Mszczuj) II nadał osadę 1/e/a 1/es obok pięciu innych, Piotrowi, synowi^ gdańskiegc podczaszego Glabuny. Przywilej lokacyjny Wielkie Wsi pochodzi z 25 marca 1376 r. Należało do nie 30 włók roli (ok. 500 ha), z których 3 przypadały na Chłapowo wraz z 15 morgami łąk na Helu. Sołtys dostał 3 włóki. Od reszty ziemi pobierany był czynsz. Mieszkańcom przysługiwało prawo wypasania bydła na Helu. Przywilej ten został potwierdzony 25 II 1 633 r. przez króla Władysława IV podczas pobytu w Krokowej. W 1 400 r. wieś była zobowiązana stawiać na wypadek wojny dwóch jeźdźców: jednego w ciężkiej, drugiego w lekkiej zbroi. Czasy największego rozkwitu wsi przypadły na okres istnienia starostwa puckiego. O zamożności jej mieszkańców świadczyła wysokość danin i dziesięcin na rzecz probostwa i biskupstwa. W 1 772 r., po pierwszym rozbiorze Polski, Wielka Wieś przeszła pod panowanie pruskie. Nieco później (1 789) stała się lennem króla pruskiego i nie odgrywała większej roli. Mieszkało tu wówczas 1 5 rodzin. Rok 1 848 zapisał się tu tragicznie. W wyniku epidemii cholery zmarło 30 mieszkańców Wielkiej Wsi i 1 2 z pobliskiego Swarzewa, W 1 87 1 r. Wielka Wieś liczyła 438 mieszkańców, w 1 907 - 507, a w 1 93 1 już 727. Przed wojną należała do gminy Strzelno. Znaczny rozwój Wielkiej Wsi datuje się od powrotu Pomorza do Polski, konkretnie zaś od momentu objęcia w lutym 1 920 r. Pomorza przez generała Józefa Hallera. Jego ówczesny doradca, kapitan Henryk Bagiński wraz z księżną Czetwertyńską zakupili na terenie gminy Wielka Wieś, bkoło 2 km na północny zachód od wsi, na części gruntów Cetniewa i Poczer-nina, 20 ha ziemi z lasem. Osada od nazwiska projektodawcy przyjęła nazwę Hallerowo. Miała przypo-minać/ok zaślubin Polski z morzem i stać się nowoczesnym kąpieliskiem. Początkowo budowali się założyciele, potem zaś dołączyli inni. Powstało Towarzystwo Przyjaciół Hallerowa. Z inicjatywy towarzystwa zbudowano m.in. dworzec kolejowy, urządzenia nadmorskie, nowe ulice. Niedawno odremontowano "Hallerówkę" (1981), która jest obecnie siedzibą Zarządu Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Do tradycji Towarzystwa Przyjaciół Hallerowa nawiązuje Towarzystwo Przyjaciół Nadmorskiego Parku Krajobrazowego zarejestrowane przez Wojewodę gdańskiego 19 grudnia 1983 r. Honorowym członkiem towarzystwa jest prof. Bogdan Suchodoiski. Obok "Hallerówki" znajduje się domek pani Dworzańskiej, wdowy po kapitanie Janie Romualdzie Dworzańskim, adiutancie generała. Projektowane jest utworzenie tu muzeum przyrodniczego. Zespół "Hallerowo" otoczony jest opieką wojewódzkiego konserwatora zabytków i odzyskuje dawny wygląd. Naprzeciw, tam gdzie dziś strażnica WOP, znajduje się dawna "Warszawianka" - pensjonat płk. Bagińskiego. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych powstał projekt budowy nowoczesnego portu rybackiego na terenie Wielkiej Wsi. Argumentacją za takim umiejscowieniem była bliskość łowisk. Pierwsze badania przeprowadzono w latach 1929-1930. W 1 935 r. opracowano nowy, szczegółowy projekt i w grudniu podpisano umowę z Konsorcjum Polsko--Francuskim (tym samym, którd zbudowało port w Gdyni). Projekt wykonawczy został opracowany pod kierunkiem inż. Zygmunta Adamskiego. Obiekt miał być gotowy po upływie 2 lat. W okresie projektowania i budowy określano go roboczo jako "port przy Wielkiej Wsi". Roboty rozpoczęto na wiosnę 1 936 r., a otwarcie portu nastąpiło 4 V 1 938 r. Dzień wcześniej odbyło się uroczyste poświęcenie portu, który w tym dniu otrzymał urzędową nazwę Władysławowo. Port rybacki we Władysławowie był wówczas eksperymentem w skali światowej. W okresie międzywojennym był jedynym na polskim wybrzeżu sztucznym portem, położonym bezpośrednio nad otwartym morzem. Tuż przed wybuchem II wojny światowej między nowo zbudowanym portem a Wielką Wsią zaczęła się rozwijać osada portowa. Przyszła wojna. Wielka Wieś w początkach września była broniona przez niepełny batalion, który pod olbrzymim naciskiem sił niemieckich i bombardowań wycofał się na mierzeję. 1 1 września hitlerowcy, zajmując wieś, zamordowali 24 działaczy kaszubskich. Wśród nich byli dwaj nauczyciele: Alfons Goiła i Brzozowski. Byli także Józef i Stefan Nadolscy, Leon-i Paweł Bzikowie oraz 8-letni Paweł Milewczyk. Rybacy przez całą wojnę byli gnębieni przez niemieckiego fiszmajstra. 1 3 III 1 94'5 r. po ciężkich walkach Władysławowo zostało wyzwolone. Poległo w tej operacji 600 żołnierzy ze 1 34 korpusu armijnego z II Frontu Białoruskiego. Już w latach okupacji utworzono z Wielkiej Wsi i Hallerowa jednostkę administracyjną. W pierwszych latach po wojnie Wielka Wieś przejściowo występowała pod nazwą podwójną: Wielka Wieś-Hallerowo. Pełny rozkwit miasta nastąpił w Polsce Ludowej. W 1 948 r. Gdański Urząd Morski wystąpił z wnioskiem o połączenie Wielkiej Wsi-Hallerowa z osadą przy-portową i nazwanie tak ukształtowanej jednostki administracyjnej Władysławowem. Nastąpiło to 1 VII 1952 r., gdy utworzono gminę Władysławowo. W 1954 r. gromada (dawniejsza gmina) otrzymała prawo osiedla. 30 VI 1963 r. Władysławowo otrzymało prawa miejskie. Następna reorganizacja administracyjna, dziesięć lat później, włączyła do organizmu miejskiego 4 sołectwa: Chłapowo, Ostrowo, Karwię i Tupadły oraz kąpielisko Jastrzębia Góra. W 1 972 r. w drodze konkursu powstał herb Władysławowa: wyobrażeniem ryby nawiązuje do tutejszego portu rybackiego, korony królewskiej - do XVII-wiecznego fortu wojennego na Mierzei Helskiej, literą "W" - miasta Władysławowa. Jeszcze na początku lat pięćdziesiątych powrócił projekt przekształcenia Władysławowa w duży ośrodek przemysłu rybnego. Zniszczenie portu na skutek działań wojennych było znaczne. Niemcy uciekając strzaskali czterema torpedami północną część falochronu. VA basenie portowym było zatopionych siedem kutrów z podstępnie przyczepionymi minami. Należało podjąć odbudowę, a następnie przebudowę, portu i bazy rybackiej. Powstało państwowe przedsiębiorstwo „Arka", przekształcone później w PPiUR "Szkuner". Rozpoczęła działalność placówka Urzędu Celnego. Również z tego okresu pochodzi górujący nad miastem monumentalny Dom Rybaka. Oddany do użytku w 1 957 r. spełnia do dziś wielorakie funkcje, przede wszystkim jako hotel dla rybaków. Obecnie port we Władysławowie to największy na Bałtyku rybacki port-schronienie. Może pomieścić około 160 jednostek. Port dysponuje doskonałym zapleczem, które gwarantuje obróbkę wstępną ryb oraz ich przechowywanie w nowoczesnej chłodni. Poza terenem portu znajduje się wędzarnia i magazyny. PPiUR "Szkuner" wykonuje remonty własnych jednostek połowowych oraz świadczy usługi dla rybaków indywidualnych. Największym problemem władysławowskiego portu jest zamulanie toru wodnego i wejścia do portu. Wielkość produkcji gospodarki morskiej Władysławowa obecnie kształtuje się w wysokości około 2,5 mld zł w skali rocznej. Władysławowo jest ściśle związane - poprzez zamieszkałych tu twórców - ze sztuką ludową Kaszub, która najpowszechniej znana jest w postaci haftu i rzeźby. We Władysławowie mieszka i tworzy rybak-rzeźbiarz Leon Goiła (ul. Młyńska 14). Od ponad 40 lat jego dłuto odnajduje w lipowych klockach postaci i sceny z życia rybaków i ich rodzin. Jedni stoją mocno w skórzanych butach i sztormowych ubraniach. Inni, odziani lądów o, w czapkach i swetrach o wysokim golfie. Są „białki" rybaków, niosące na plecach kosze ryb na sprzedaż. Są też sceny grupowe i rodzajowe. Twórczość Goili posiada prócz walorów artystycznych także dużą wartość dokumentalną. Mieszkańcem Władysławowa jest pisarz Jan Drzeżdżon, rodowity Kaszub, tworzący zarówno w kaszub-szczyźnie, jak i w języku literackim. Jest poetą i prozaikiem, a także autorem publikacji naukowych o literaturze kaszubskiej. Jest wykładowcą na UG. We Władysławowie osiadła także poetka młodszego pokolenia Krystyna Muza, urodzona w Starzyni W 1 977 r. ukończyła studia polonistyczne na Uniwersytecie Gdańskim, debiutowała na łamach "Pc meranii" , organu Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorski* go. W 1 981 r. wydała tomik poetycki "Marnota" (ta nazywają kobiety w Żarnowcu czarną włóczkow chustę z frędzlami, wiązaną poid brodą, zakładaną okresie świątecznym na kolędę). Poetka silnie związana z kaszubską rzeczywistością przywołuje pr; dawne wierzenia i symbole Morzan. Tu wreszcie przez wiele lat mieszkał i tworzył znany pisarz kaszubski Leon Necel.
wycieczki, nad morzem, pomorskie, historia, Władysławowo, Chłapowo, hallerówka, Cetniewo, Poczernino, Hallerowo